جايگاه وعظ و خطابه
جايگاه وعظ و خطابه
جايگاه وعظ و خطابه
نويسنده: ابوذر عبادي
نکاتي در ماهيت ارتباط شناختي منبر
«منبر» از نسبت نزديکي با «خطابه» و «وعظ» برخوردار است. به عبارت ديگر در مطالعات مهارتي مربوط به کيفيت و ماهيت خطابه و وعظ، منبري بودن واعظ و خطيب پيش فرض است. بدين معني که در فرهنگ اسلامي، خطيب يا واعظ اگر منبري نباشد چيزي کم دارد و گويا هماني که بايد باشد نيست. در مجموع مباحثات مربوط به منبر در سه رويکرد مجزا هماره مطرح بوده است:
1) بررسي هاي مربوط به نسبت مسجد و منبر
2) بررسي هاي مربوط به ماهيت ارتباط شناختي منبر
3) بررسي هاي مربوط به مهارت هاي خطابي و وعظي
منبر رسانه اي اسلامي
اين منابر بيش از اينکه شبيه «منبر» باشد به سخنراني هاي سياسي يا موضع گيري هايي در برابر رقيب شبيه است.
در اين نوع منابر معمولاً استناد به آيات يا روايات معصومين (ع) کم مي شود. روضه پاياني به عنوان جز لاينفک منبر بسيار کوتاه و مجمل است. همين طور محتواهايي ناظر به تنبه و تذکر اخلاقي، احکام شرعي و...
منبرنما
اين پديده زماني ايجاد مي شود که در برخي سريال هاي تلويزيوني به نقش «روحاني» پرداخته مي شود. اصولاً در عموم سريال هاي تلويزيوني که «روحاني» يک نقش محوري است به دليل تقليل شخصيت او به «مددکار اجتماعي» منبرهايش نيز از بافت مذهبي خارج شده و با محتوايي بيشتر غير مذهبي يا لااقل شبه مذهبي ادا مي شود.
وقتي چنين نقش هايي از حداقل کارکردهاي روحاني به معني واقعي کلمه خارج مي شود و صرفاً به تمايز در لباس و محاسن و بيان برخي نکات اخلاقي و ابراز محبت به متدينين بسنده مي کند، طبيعي است که «منبر» نيز از محتوا و جهت گيري تبليغ دين خالي مي شود و بيشتر به گپ و گفتي در مورد مسائل اجتماعي و مددکاري شبيه مي شود. شايد از بينندگان سريال هاي تلويزيون ايران کمتر به خاطر داشته باشند که آقاي منبري سريالشان آيه اي از قرآن يا روايتي از معصومين يا حکم شرعي از رساله علميه مرجع برايشان خوانده باشد يا وارد فضاي روضه ابا عبدالله (ع) شده باشد. از اين لحاظ منابر سريال ها، کانون تجلي نوعي از روحانيان است که بيش از اينکه روحاني باشند مددکار اجتماعي و مشاور روانکاري هستند.
منبر؛ وعظ و خطابه
خطابه عموماً طولاني تر از منبر بوده و مخصوص مراسم رسمي و آيين هاي جدي و بزرگ است. در خطابه تن صدا بلندتر است، لحن بيان مطنطن و قاطع، اداي جملات شمرده شمرده و دقيق، سن گوينده نسبتاً جوان (به نسبت وعظ)، لباس او فاخرتر و شکيل، احتمالاً ايستادن بر فراز منبر به جاي نشستن و..
مواردي از اين دست موجب تمايز آن با وعظ است. در حالي که در وعظ تن صدا پايين، لحن بيان نرم و لطيف، اداي کلمات به صورت گفت و گوي صميمي و پدرانه، معمولي و شمرده شمرده، سن واعظ بالا، لباس نه چندان فاخر و نشستن حتماً بر پله اول منبر است. قانون اصلي خطابه معمولاً مشابه نمازهاي عبادي- سياسي جمعه و نمازهاي عيدين است. اگر چه در نمازهاي جمعه معمول کشور خطيب از پله هاي منبر بالا نمي رود و به جاي ايستادن بر فراز منبر، روي جايگاه قرار مي گيرد (به استثناي نماز جمعه مشهد) اما شيوه بيان او منبر گونه و خطابي است. با اين وجود همراه شدن خطابه با جايگاه فيزيکي منبر تأثيرات قدرتمندتري خواهد داشت. خلأ فيزيک منبر در نمازهاي جمعه جمهوري اسلامي يک اشکال مشهود است.
منبر؛ رسانه اي براي بيان حقيقت
به عبارت ديگر عکس العمل مخاطبان در قبال منبر و در طول اجراي آن فقط شنيدن و شنيدن است به شرط اينکه صلاحيت منبري محرز شده باشد. اگر احيانا در طول منبر و به واسطه نحوه گفتار و رفتار منبري اين صلاحيت زير سوال رود معمولاً بررسي آن پس از اتمام منبر صورت مي پذيرد و در حين اداي منبر اقدامي در اين خصوص رخ نمي دهد.
از اين وجه، تمايز جالبي بين «منبر» و «کرسي تدريس» وجود دارد. در «تدريس معارف اسلامي» خصوصاً در سطوح بالاي آن (مثلا درس خارج فقه و اصول يا تفسير) اصل بر به چالش کشيدن دانش و بينش استاد و نه پذيرش آن مبتني بر راهبرد کشف حقيقت است.
جالب اينکه جايگاه فيزيکي تدريس و منبر معمولاً مشابه است؛ يعني مدرس و منبري هر دو از پله ها بالا رفته و در جايگاه قرار مي گيرند ولي ماهيت ارتباطي شان با مخاطبان به کلي متفاوت مي نمايد.
نکته
اصل اعتماد به داعي
- محمدي، ذکرالله، تاريخ و جايگاه «منبر در مسجد»، مجموعه کارکرد مساجد، دبيرخانه ستاد عالي هماهنگي و نظارت بر کانون هاي فرهنگي- هنري مساجد، نشر رسانش، تهران 1384.
- فتحي، اصغر، «منبر، يک رسانه عمومي در اسلام»، مجموعه کارکرد مساجد، دبيرخانه ستاد عالي هماهنگي و نظارت بر کانون هاي فرهنگي- هنري مساجد، نشر رسانش، تهران 1384.
- فرقاني، محمد مهدي، در آمدي بر ارتباطات سنتي، مرکز مطالعات و تحقيقات رسانه ها، تهران 1382.
منبع:نشريه آيه ويژه نامه دين و فرهنگ آبان 89
تازه های مقالات
ارسال نظر
در ارسال نظر شما خطایی رخ داده است
کاربر گرامی، ضمن تشکر از شما نظر شما با موفقیت ثبت گردید. و پس از تائید در فهرست نظرات نمایش داده می شود
نام :
ایمیل :
نظرات کاربران
{{Fullname}} {{Creationdate}}
{{Body}}